VUVB 016 – LOADED – Geld, Psychologie En Bewustzijn Over Hoe Je Slimme Beslissingen Maakt

Beleggers saboteren zichzelf keer op keer, zonder te beseffen waarom.

Als je de emotie wilt uitsluiten uit het beslissingsproces, blijkt dat je vaak pseudo-rationeel werkt: je onderdrukt de psychologische kant van een proces, maar die verdwijnt niet. Ze werkt door achter de schermen, en manifesteert zich op onverwachte momenten, veelal met negatieve gevolgen. Plotse impulsieve beslissingen bijvoorbeeld, of keuzes waar je je niet comfortabel bij voelt.

In aflevering 16 van de VUVB podcast gaan we in gesprek met financieel expert Ben Granjé van Morningstar. Hij heeft het Engelse boek LOADED – naar het Nederlands vertaald.

Kom erachter wat belangrijk is om een goed rendement te behalen op je vermogen en doe de vermogensbeheerscan.

In deze aflevering leer je:

• Wat is de reden dat Ben Granjé het gepubliceerde boek LOADED – geschreven door Morningstar expert en gedragswetenschapper Sarah Newcomb – naar Nederland heeft vertaald?
• Waarom besteed Morningstar veel aandacht aan het onderwerp behavioral aspect van een belegger?
• Je bent rijker dan je denkt, wanneer je je human capital, je eigen waarde en waarden leert waarderen.
• Hoe het boek LOADED ervoor zorgt dat je persoonlijke ervaringen en financiële houding veranderen na het lezen van het boek;
• Wat zijn Ben Granjé de belangrijkste onderwerpen die in het boek aan bod komen en waarom?
• Wat zijn volgens Ben de 3 belangrijkste basisregels bij beleggen voor het succesvol laten renderen van je vermogen?
• Belangrijkste inzicht dat Ben Granjé heeft gekregen tijdens zijn werkzame leven.

Genoemde links in deze aflevering:

• Ben Granjé van Morningstar
• Bestel de Nederlandse versie van het Boek Loaded met 10% korting
• Het boek “Net Iets Slimmer” van Michiel van Vugt
• Welke vermogensbeheerder past het beste bij jouw persoonlijke situatie?

Transcript VUVB podcastshow aflevering nummer 16: LOADED – GELD, PSYCHOLOGIE EN BEWUSTZIJN OVER HOE JE SLIMME BESLISSINGEN MAAKT

Dit is de vuvb podcastshow met Maurice Flinterman, aflevering nummer 16.

Welkom bij de VUVB podcastshow, waarin je luistert naar experts die je voorzien van de beste informatie, tips en tricks om het rendement op je vermogen te optimaliseren.

Vandaag gaan wij in gesprek Ben Granjé. Ben is binnen Morningstar Benelux verantwoordelijk voor België, én partner van het Global Behavioural Research Team. Hij behaalde een Master of Psychology na studies in België en de V.S. en heeft ervaring in consulting, het bankwezen, vermogensadvies, fund management. Ten slotte werkt hij al elf jaar bij Morningstar – de onafhankelijke onderzoeker van beleggingsinstrumenten.

Ik wens je heel veel luisterplezier met deze inspirerende podcast met Ben Granjé.

Maurice:

Vandaag gaan wij in gesprek met Ben Granjé van Morningstar.

Welkom Ben, goedemorgen. Leuk dat je bij ons in de podcast bent. Jij hebt veel gedaan in het verleden met psychologie, en dat doe je nog steeds, dat boeit jou heel erg, de psyche achter bepaalde zaken.

Ben:

Ik ben van opleiding psycholoog, en ben in de Verenigde Staten ooit eens in contact gekomen met de behavioural  aspecten van financiën, en dat blijft al een jaar of twintig een hobby.

De diepere betekenis van “Loaded” – jouw eigen verhaal over geld, rijkdom en waarde(n)

Maurice:

En daar kunnen wij mooi gebruik van maken, want er is door Morningstar-expert en gedragswetenschapper Sarah Newcomb een boek geschreven dat Loaded heet. Hier gaat zij in op bepaalde onderwerpen die wij vandaag ook gaan bespreken, met name geld, psychologie, maar ook over het bewustzijn dat je voor jezelf hebt gecreëerd. We hebben het hier al eventjes over gehad. Kun jij daar iets meer uitleg over geven, wat Sarah daarmee bedoelt?

Ben:

“Loaded” is een woord dat je op twee manier kunt interpreteren. Enerzijds, je bent “loaded”. Dat betekent dat je rijk bent. Anderzijds wil “loaded” ook zeggen “bevooroordeeld”. Dus het gaat over het verhaal dat je in je hoofd hebt over geld, hoe jij je voelt ten opzichte van geld en rijkdom, en of jouw portefeuille – jouw waarde – wel in overeenstemming is met die waarden. Het boek gaat er een beetje over dat je rijkdom kunt verwerven – zonder dat je die waarden die je van huis uit hebt meegekregen – moet achterlaten of loslaten. Of hoe je ervoor kunt zorgen dat die twee met elkaar in overeenstemming zijn. Geld maakt niet gelukkig, maar geld maakt ook niet ongelukkig, dus welke waarde hecht jij aan geld, en hoe kan jij daar een gezonde relatie mee opbouwen?

Goed of slecht met geld omgaan leer je onbewust thuis

Maurice:

Want heel veel mensen (en ook met name beleggers) saboteren zichzelf hierin zonder dat zij het zelf doorhebben. Wat jou betreft komt dat met name uit de manier waarop zij zijn opgegroeid, wat ze in het verleden hebben meegemaakt en hoe ze in de familie staan, als ik het goed heb begrepen.

Ben:

Het moment waarop de meeste mensen zich dat realiseren is als je bijvoorbeeld gaat samenwonen met een partner, of huwen, en je merkt dat jij graag het geld laat rollen en op restaurants gaat, terwijl jouw partner liever thuis zit en spaart. Dat heb je van huis uit meegekregen, en dan moet je die twee verhalen gaan integreren. Als je je dan afvraagt:

1. Waarom is het zo belangrijk dat het geld rolt?
2. Heeft dat te maken met imago?
3. Heeft dat te maken met kortetermijngeluk?
4. Waarom is het anderzijds belangrijk om te sparen?
5. Voel je je gestrest en ongemakkelijk als er niet minstens 10.000 euro op je rekening staat?

Die twee verhalen, die krijg je van huis mee, maar de meeste mensen zijn zich daar niet van bewust.

Nadelige beslissingen als gevolg van emotioneel beleggingsgedrag

Morningstar is natuurlijk een onderzoeksbureau. Wij dachten oorspronkelijk dat het geven van transparante, objectieve informatie over beleggingsproducten voldoende zou zijn om mensen rationele beslissingen te laten nemen. Maar wat blijkt? Je kunt die psychologische, emotionele kant helemaal niet uit het beslissingsproces halen. Als je hem onderdrukt, dan gaat hij wel “sneaky maniertjes” vinden om toch terug in dat proces op te duiken, en wij merken dat heel veel mensen zichzelf saboteren door plots impulsieve beslissingen te nemen, te kopen en te verkopen op foute momenten of om foute redenen, waardoor er iets ontstaat als een gap – een gat – een spreiding tussen het rendement van het zuivere beleggingsproduct en het rendement dat de meeste mensen er effectief mee halen. En dát zijn wij gaan onderzoeken:

1. Waar wordt dat veroorzaakt?
2. Waarom nemen mensen beslissingen die niet altijd in hun eigen voordeel zijn?
3. En hoe kunnen wij dat verbeteren?

Want uiteindelijk blijft dat wel het doel van Morningstar: Om de beleggingservaring van de eindbelegger te verbeteren.

Maurice:

En dan blijkt dus dat het soms best lastig kan zijn, want jullie hebben dus ook een onderzoek gedaan waarin jullie keken naar de in- en uitstroom van beleggingsfondsen – daar had je het net al over.

Ben:

Dat is de Mind the Gap inderdaad. Als je gaat kijken op het einde van het jaar, dan zie je dat het rendement op de factsheet van een beleggingsfonds bijvoorbeeld 10% is, maar als je dan gaat kijken naar de flows (dat wil zeggen: wanneer de meeste mensen instappen en uitstappen) dat is grotendeels op foute momenten.

Mensen kijken in de krant en zien:

“Hé, dit product doet het goed, ik ga dat kopen.”

Eigenlijk moet de redenering zijn dat als dit al een grote stijging achter de rug heeft, heeft het dan nog wel zo veel potentieel? En als je dan een paar maanden later kijkt: “Hmm, het brengt toch niet wat ik ervan verwacht had… Het is namelijk gedaald in waarde, en dan gaan we het weer verkopen. Als je dikwijls genoeg herhaalt: Hoog kopen, laag verkopen, dan loop het niet zo goed af met je beleggingsportefeuille.

Beluister ook: VUVB 006 – Waarom Het In- en Uitstappen bij Beleggen Fataal Is Voor Je Vermogen

Ook al begrijp je de theorie achter beleggen, jouw psychologie speelt altijd mee

Maurice:

Dus wel heel belangrijke aspecten. Dus ook al begrijp je de theorie achter beleggen, wat jou betreft speelt het gedeelte psychologie ook heel erg mee?

Ben:

Absoluut. Je beslissingsproces wordt in grote mate bepaald door de waarden die onbewust meespelen. Als je ziet dat de meeste adviseurs een portefeuille ‘an sich’ bekijken, als een eiland dat niet in relatie staat tot de rest van je leven. Dat is natuurlijk niet waar, want je asset-allocatie of je risicoprofiel hangt al samen met wie jij bent en welke waarden er in je leven aanwezig zijn. Maar tegelijkertijd: Als je bijvoorbeeld uit een arm gezin komt en plotsklaps de lotto wint, dan heb je veel geld, maar hoe ga je daarmee om? Past dat wel bij wie jij bent? En heel vaak zien wij dat een paar jaar later die mensen slechter af zijn dan vóór zij die lotto hebben gewonnen. Dus het punt is dat geld geen macht heeft, en dat je aan geld ook geen macht moet toekennen, maar dat je wel moet ontdekken wat de positie van geld en rijkdom in jouw leven is. En als je dat doet, dan wordt het veel makkelijker om goede lange-termijn-beslissingen te nemen en je niet te laten beïnvloeden door korte-termijn-impulsen die heel vaak niet correct blijken te zijn.

Maurice:

En dat werkt natuurlijk met beleggers zo, maar zo werkt het uiteindelijk ook met ondernemers, want een ondernemer moet ook groeien in dat proces, en die zal ook niet van de ene op de andere dag heel succesvol zijn. Dat kan natuurlijk wel, alleen zie je ook dat hele succesvolle ondernemers die binnen een heel kort tijdsbestek succesvol zijn geworden over de lange termijn ook niet altijd langdurig succesvol blijven.

Niet enkel over financiën, maar over het hele leven

Ben:

Als ik een beetje melig mag worden: Dat is gewoon het hele leven en dat is misschien wel dit boek – in het Engels hebben wij Loaded vertaald met een woordspelletje: Waardevol – Waardenvol. Toen ik het las had ik voor de eerste keer heel zwaar de indruk dat dit niet over financiën gaat, maar gewoon over het hele leven: Over mijn huwelijk, over mijn job – maar laten wij ons vandaag een beetje beperken tot het financiële aspect ervan.

Maar als je inderdaad gaat kijken: Waarom beleg ik? Ja, ik werk in de financiële wereld, ik vind beleggen tof en spannend en noem maar op. Maar wat is mijn doel? Heel veel mensen hebben eigenlijk nog nooit expliciet uitgelegd waarom zij beleggen. Dat is een vaag idee van “ik wil later als ik met pensioen ga voldoende geld hebben om mijn levenskwaliteit vol te houden”.

Wel, wat blijkt: Je hersenen werken niet zo. Want later als ik met pensioen ga is een ver-van-mijn-bed-show, en daar wordt gewoon minder waarde aan gehecht in je hoofd bij je beslissingen. Dus als je zegt: Ik wil volgende week een nieuwe auto kopen of ik wil binnen 25 jaar met pensioen gaan, dan gaan jouw hersenen gewoon de balans laten overslaan in de richting van die auto.

Dit is misschien een wat Amerikaans trucje, maar het werkt wel, want dan ga je jezelf visualiseren:

• Wie ben ik binnen 25 jaar?
• Hoe zie ik eruit?
• Wat wil ik daar doen met mijn leven?
• Ga ik misschien getrouwd zijn?
• Ga ik kinderen, kleinkinderen, achterkleinkinderen hebben?

Hoe gedetailleerder je beeld van jezelf binnen 25 jaar, hoe meer je hersenen daar toch weer waarde aan gaan hechten, waardoor de balans terug in evenwicht komt en je beslissingen misschien een beetje rationeler zijn. En ik gebruik dat woord hier misschien foutief, want het is nooit zuiver rationeel, het is ook nooit zuiver emotioneel, maar als je denkt de emotie en de psychologie volledig uit je beslissingsproces te kunnen halen, dan vergis je je. Dat gaat op de een-of-andere manier toch zijn weg terug vinden in je beslissingsproces.

De belangrijkste asset die je hebt, dat ben je zelf

Maurice:

Het boek geeft daar heel veel ondersteuning aan, want daarin wordt ook gezegd: De belangrijkste asset die je hebt, dat ben je uiteindelijk zelf. En dat is natuurlijk logisch, want jij neemt uiteindelijk de beslissingen met je vermogen, met je beleggingen, met hetgeen waar je naartoe wilt gaan, en het boek zal je vervolgens leren hoe je daar het best mee om kunt gaan.

Ben:

Het verandert een beetje je zicht, je focus… Als je inderdaad naar een beleggingsadviseur gaat en een zuiver plan opmaakt, of als je dat zelf doet, dan heb je vaak alleen de aspecten inkomen en uitgaven – wat blijft er over, dat kan ik sparen.

Wat wij hier leren is dat je dat wat breder trekt en eerst een inschatting maakt wat je assets zijn – je assets zijn alle dingen die jou inkomen kunnen opleveren. Voor heel veel mensen hangt je zelfbeeld samen met je job:  Ik ben een beleggingsadviseur – wel, nee, want je assets zijn: Je hebt een goede opleiding, je bent een beetje een dynamische persoonlijkheid, je kunt goed met mensen praten, je kunt heel goed naar mensen luisteren – dat zijn je assets. Als je morgen jouw job kwijtraakt, dan heb je nog altijd die assets die je op een andere manier ten gelden zou kunnen maken.

Aan de andere kant heb je de uitgavenkant: Waarom spendeer ik de helft van mijn inkomen aan restaurants, of kleding, of wat het ook mag zijn, waarom doe ik dat? Is imago werkelijk zo belangrijk voor mij? Of voel ik mij min-of-meer verplicht om daar geld aan uit te geven? Dus je gaat veel meer kijken naar Wie ben ik? Wat wil ik bereiken? In plaats van louter het financiële plaatje. En door dat proces open te trekken, krijgt je portefeuille ook een andere invulling. Een heel simpel voorbeeld daarvan is: Ben je een ambtenaar met een vastbenoemde job en met een vast inkomen, dan kun je meer risico nemen in je beleggingsportefeuille, want je human capital – je menselijk kapitaal, je toekomstig inkomen – dat zal er bijna altijd zijn – je job is bijna 100% zeker. Ben je een kleine zelfstandige, dan ga je juist meer veiligheid moeten inbouwen aan je beleggingskant, want het inkomen van een zelfstandige is eerder onzeker.

Waarom Loaded naar Nederland halen? Een dieper bewustzijn over je beleggingen

Maurice:

Daar moet je dan rekening mee houden. Het boek – dat is natuurlijk gebaseerd op jarenlang onderzoek en ervaring bij beleggers van alle soorten en maten –is een Amerikaans boek, en jij hebt dat naar Nederland gehaald, samen met Robert van Beek, die wij ook al eeder in de podcast hebben gesproken. Hij heeft daar uitgelegd waarom het zo belangrijk is om een plan te hebben waar je je de komende jaren aan houdt.

Kun jij iets meer vertellen waarom jullie zozeer dit boek naar Nederland hebben gehaald?

Ben:

De meeste literatuur omtrent dergelijke onderwerpen bestaat in het Engels. Onze ervaring is dat adviseurs in België en Nederland toch graag in hun eigen taal lezen, ook omdat bepaalde nuances misschien niet altijd duidelijk zijn. Heel veel van die literatuur gebruikt vakjargon, en wat nu net de essentie van Morningstar is, is dat wij proberen om heerlijk heldere taal te gebruiken die iedereen kan begrijpen. Het boek is dan ook in de eerste instantie voor de retailmarkt bedoeld, omdat iedereen er baat bij kan hebben. In tweede instantie denken wij dat veel adviseurs nuttige punten eruit zullen halen, want één van de dingen die wij altijd horen is een adviseur die zegt: Mijn klant luistert helemaal niet naar mij, ik zeg dat hij links moet, hij zegt “ja ja” en gaat dan toch rechts. Het is niet dat die van slechte wil is, noodzakelijkerwijs, maar de vraag is: Wat hoort die klant? Want wat jij zegt en wat hij hoort, dat zijn twee verschillende dingen. De filter in zijn hoofd werkt nu eenmaal zo, dat je hoort wat je al wist of wat bevestigt dat je al denkt te weten.

Maurice:

Of wat je graag wilt horen, dat kan natuurlijk ook.

Ben:

De bias is bijvoorbeeld: Als jij morgen een rode auto koopt, dan zie je ineens overal rode auto’s. Die waren er daarvoor ook al, maar die worden gewoon weggefilterd uit jouw hersens, want die zijn niet relevant op dat moment. Dus wij halen dat boek hier naartoe omdat er al redelijk wat literatuur is over hoe moet ik een financieel plan maken– wat Robert daar vertelde was niet in tegenspraak, het is juist het duidelijke, gedetailleerde beeld van waar je naartoe wilt met die beleggingen. Daar bestaat al redelijk wat over. Maar het stapje daarvoor: Wat is je verhaal? Wat hoor jij? Welke filter speelt er hier? En als je dat een beetje in kaart kan brengen bij jezelf of bij je klanten, dan hopen wij in elk geval – en dat lijkt ook uit het onderzoek te komen – dat je betere resultaten gaat behalen, of dat je minder impulsieve of minder slechte timingsbeslissingen gaat nemen, en dat je in elk geval bewuster omgaat met je doelstellingen en je portefeuille in functie van wie je bent en welke waarden je hebt.

Maurice:

Dus als ik het goed begrijp: Je hebt het beleggingsplan, en dat beleggingsplan is heel erg van: Oké, ik stuur je daar naartoe, en je gaat invullen hoe je daar gaat komen, maar dit boek geeft eigenlijk meer aan van: Waarom wil je daar komen?

Ben:    

Inderdaad, en wat ben je bereid om ervoor te doen, of wat ben je bereid om ervoor op te geven? Als het voor jou een hele belangrijk waarde is dat je cool bent, dan gaan wij zeker niet zeggen: Je mag nooit meer derivaten of turbo’s of wat het ook is gaan kopen! Want als dat is wat jij belangrijk vindt, dan moet jij daar vooral in verder gaan. Maar als hip en cool zijn wilt zeggen dat je voldoende geld hebt, maar je verliest al drie jaar op een rij al je geld aan die derivaten omdat je er niet zo goed in bent, dan zou je kunnen overwegen om daar toch een wijziging van aanpak in te maken.

Maurice:

En wat is eigenlijk de reden dat Morningstar hier heel veel aandacht aan besteed, dat behaviour-aspect van een belegger?

Rendement vs. Duurzaamheid: De waarden van de belegger als grondslag van een beleggingsportefeuille

Ben:

Veel mensen zien Morningstar als het ratingbureau met die sterretjes. Dat wil eigenlijk zeggen dat wij het beste product zoeken in zijn categorie. Vijf sterren, of een gouden medaille, of in de zin van sustainability vijf wereldbolletjes, dat wil allemaal zeggen: Binnen deze beleggingscategorie is dat het beste product. Maar dat heeft een tekortkoming, namelijk: Het beste product ter wereld is niet noodzakelijk het beste product voor u. Dus dat stuk van het verhaal is moeilijk door Morningstar in te vullen, want ik ken u niet, wij weten niet wie u bent. Dus wij zeggen dat de eerste stap altijd “Ken jezelf” is.

De tweede stap is: Bepaal je profiel, bepaal wat die portefeuille voor jou moet gaan opbrengen binnen jouw leven. Stap drie is eigenlijk pas: Hoe ga ik die asset-allocatie invullen? En daar komen natuurlijk die Morningstar-website en die tools bij van pas, om te zeggen: Als ik dan toch vak A moet invullen, dan wil ik graag uit de categorie van vak A de best mogelijke speler. Nu, een hele portefeuille opbouwen, zuiver met de best mogelijke producten is niet altijd de beste manier, want al die producten staan ook weer in relatie tot elkaar. Daar gebruiken wij dan vaak een voetbal analogie: Je kunt ploegen bouwen zoals Real Madrid – je koopt alle sterren ter wereld, en dat kan een goede ploeg zijn – ze hebben alles gewonnen wat er te winnen valt, dus dat lukt soms – maar aan de andere kant heb je Barcelona die één of twee sterspelers hebben en daaromheen een aantal gewone jongens die boven zichzelf uitstijgen, en dat kan ook.

De vraag is maar: Dat sterrenteam van Real Madrid kost mij een hoop geld, terwijl dat Barcelona een beetje goedkoper is en even goede resultaten heeft behaald. Daar zegt Morningstar: De kosten die je betaalt voor zo’n beheer zijn een heel goede voorspeller van toekomstig rendement. Dat wil zeggen dat als je de kosten laag kunt houden, je op lange termijn veel meer waarschijnlijkheid op een mooi rendement hebt.

Dus het opbouwen van die portefeuille, moet je dat in actief beheer doen? Moet je dat in passief beheer doen? Moet je dat met verzekeringsproducten doen? Alles hangt af van de doelstelling. Van het geheel van je portefeuille, en het moeten niet allemaal vijfsterrenfondsen zijn, dat krijg je vaak van een adviseur:

“De klant komt alleen maar bij mij omdat hij in de krant heeft gezien dat het vijf sterren heeft”. Dan zeg ik: “Ja, dat is op zich een goed product, maar ook daar is spraak van de rol van dat ding binnen je portefeuille”.

En dan kom je weer bij dat psychologische stukje: Kijk je enkel naar rendement, dan heb je fondsen – er is iets dat het “Sin fund” heet dat alleen maar belegt in wapens en kinderarbeid en Joost mag weten wat – zoek je rendement, wel je vindt daar wel rendement, maar voel je goed bij het idee dat je belegt in dat soort dingen?

Dat is een hele belangrijke, want als je je daar niet goed bij voelt, dan is de rijkdom die je daarmee vergaart misschien in jouw ogen niet evenveel waard, en dan ga je hem ook makkelijker weer uitgeven.

Vandaar dat die sustainability-richting ook inspeelt op dat psychologische aspect:

• Hoe belangrijk vindt jij duurzaamheid?
• Vind jij dat rijkdom alleen maar waarde heeft als je kinderen er ook nog van kunnen genieten?

Dan krijgt dat een veel belangrijker aspect. In het verleden dacht men vaak van: Ja maar, ik moet kiezen tussen rendement of duurzaamheid! Hoe langer hoe meer zien wij dat dat eigenlijk helemaal niet waar is. Duurzaamheid hoeft geen rendement te kosten, maar het verandert wel een beetje je beleggingsbenadering. Duurzame beleggingen zijn vaak een beetje meer “value-gericht” en minder groeigericht. Als dat belangrijk voor je is, dan zijn er “value-beleggers”, met als bekendste voorbeeld Warren Buffet. Je kunt hen moeilijk beschuldigen dat zij geen rendement halen.

De juiste balans tussen kosten laaghouden en professioneel advies inwinnen

Maurice:

Dat klopt absoluut. Daarin moet je dus heel goed kijken hoe je dat wilt invullen. Want even een zijtak, je gaf net aan: Kosten zijn heel erg belangrijk, want kosten laag houden is heel erg belangrijk bij beleggen. Alleen is dat ook een beetje tegenstrijdig voor de particuliere belegger, omdat op het moment dat hij het zelf gaat doen, zie je dat ze qua resultaat heel erg achterblijven, omdat emotie meespeelt als ze zelf vaak gaan handelen, enzovoort. Aan de andere kant, als je een adviseur in de hand neemt kost dat je ook weer geld, dus hoe kun je daarin weer de juiste balans vinden?

Ben:

Een ander onderzoek van Morningstar gaat over wat de werkelijke waarde van het rendement is dat goed advies aan je portefeuille toevoegt? En wat blijkt (en dat geldt bij zowat alle dingen die alleen in het financiële plaatsvinden) als je vindt dat de professional te duur is dan moet je het eens met een amateur proberen.

De meeste mensen hebben wel een ervaring dat ze de volgende keer toch liever een vakman erbij halen. Ik zeg dat de fee die je betaalt aan een adviseur (wat dat ook mag zijn), het belangrijkste element wat hij doet, is een klankbord voor je zijn, om te zorgen dat je langetermijnplan continu in je gedachten blijft. Is dat je vrouw? Is dat je beleggingsclub? Is dat je bankier? Of is dat effectief een professional die je een factuur stuurt? Dan moet jij kiezen waar jij het beste resultaat mee behaalt. Maar die kostprijs, wat die ook is, de vraag is alleen maar: Wordt die afgezet tegenover het rendement aan de andere kant. Wij gaan er hierbij van uit dat de adviseur meer weet dan jij als particulier weet, want als jij overtuigd bent dat dat niet het geval is en jij meer weet dan de adviseur dan zou ik hem ook niet betalen.

Maar dat gaat ook door naar uw keuze voor actief beheer of passief beheer. Passief beheer is over het algemeen goedkoper, dus op lange termijn is de kans dat een passief instrument zijn benchmark verslaat groter dan een actief instrument, maar een actief beheerd fonds kan op korte termijn misschien weer beter resultaten halen.

Dus de vraag is wanneer moet ik mijn geld in welke assetclass steken, of met welke adviseur of manager meegeven? Dat zijn keuzes waaruit blijkt dat de particuliere belegger over het algemeen niet altijd de juiste beslissingen neemt of niet over de juiste informatie beschikt. Daar helpt een professioneel adviseur om een beter plan en een beter asset allociatie op te bouwen. Misschien is dat zijn geld wel waard. Afgezien van wat voor een soort product koop je? Moet je een verzekeringsfonds kopen dat misschien aspecten heeft die helemaal niks met de belegging te maken hebben, maar als jij een risicovol beroep hebt – je bent misschien diepzeeduiker of parachutespringer – dan is het aspect levensverzekering misschien van veel belangrijker dan kortetermijnrendement.

En dat zijn allemaal aspecten waar de professional jou mee moet helpen: Heb je een beleggingsverzekering? Is je hypotheek misschien je belangrijkste belegging? Heb je kinderen, ben je van plan om kinderen te krijgen? Dat zijn allemaal elementen die opnieuw niet zuiver met de belegging te maken hebben, maar die wel in jouw hoofd, in jouw waardestelsel absoluut niet verwaarloosd mogen worden.

Maurice:

Ja, dan heb je het weer over het totaalplaatje.

Ben:

We vallen in herhaling.

De belangrijkste aspecten van Loaded

Maurice:

Gaan wij door naar het volgende, want het boek Loaded, jullie zijn bezig om die naar Nederland te halen. Wat zijn wat jou betreft – als je kijkt naar de belangrijkste onderwerpen van het boek – de belangrijkste aspecten, en waarom?

Ben:

Wat ik daarnet al zei: Het eerste element is: Ken jezelf. Als je weet wat je wilt bereiken, dan kun je dat expliciet maken en dan heb je meer kans dat je dat ook effectief gaat behalen. Hoe vaker je doelstellingen bijstelt, hoe meer kans dat je onderweg effectief het spoor bijster raakt.

Een tweede stap is het effectief opmaken van het plan. Doe je dat zelf – in het boek staan achteraan ook een aantal werkbladen die je kunnen helpen, als je dat leuk vindt kun je dat daar invullen – of hoe jij je plan ook opmaakt, maar je hebt nooit zekerheid over wat er in de wereld gaat gebeuren – morgen kan er een vulkaan uitbarsten of wordt er een of andere rare meneer als president verkozen ergens in een land, dat kan allemaal invloed hebben op je rendement, maar als je omkadering duidelijk is, dan heb je daarbinnen voldoende flexibiliteit om met die onverwachte dingen om te gaan.

Een paar jaar geleden had je ook dat boek: Black Swan, over onverwachte gebeurtenissen met een zware impact op de wereldeconomie.

Niemand kan vertellen wanneer, of hoe, of wat er gaat gebeuren in de toekomst, dus zorg dat je kader een stevig fundament heeft, zorg dat je kosten laag blijven, en dan heb je een goede kans om effectief het doel te bereiken.

Dan ten slotte, als je zegt “Ken jezelf!” – beschik je dan wel degelijk over alle informatie? Gelijk hebben en gelijk krijgen, zijn twee heel verschillende dingen. Wat bedoel ik daarmee?

Het voorbeeld is: Stel dat jij naar de bioscoop gaat, je komt binnen door de ingang aan de linkerzijde en je ziet het plaatje met “nooduitgang” aan de rechterzijde. Na vijf minuten breekt er een brand uit. Wel, de kudde gaat psychologisch vluchten naar de kant waar zij zijn binnengekomen, want in hun hoofd is dat de kant waar je buiten geraakt. Nu mag jij de enige zijn die heeft opgelet en weet dat de nooduitgang aan de andere kant is, maar als je dat probeert wordt je vertrappeld door de kudde.

Zo reageren markten , de grote wereldmarkt ook een beetje – dat is een blinde kudde. En men zegt dat die markt op lange termijn rationeel is, maar op korte termijn is dat een blinde stier die overal heen dendert. En dat bedoel ik met “gelijk hebben” – jij mag het beste beleggingsidee ooit hebben, maar die moet ook nog gelijk krijgen. Dus de timing, het inschatten van wat er gebeurt in die context, kan zeggen dat jij vandaag wel gelijk hebt, maar dat het te lang duurt vooraleer de markt dat ook ziet en jou gelijk geeft. Dat is een uitdrukking die ik niet in het Engels kan vertalen, als iemand daar een suggestie voor heeft, voor je kunt gelijk hebben en gelijk krijgen, ik weet niet of je dat in Nederland ook op die manier gebruikt, maar dat is een nuance die ik probeer om aan alle beleggers duidelijk te maken: Jouw grote gelijk, misschien moet je dat loslaten, want dat bestaat alleen maar in relatie tot alle andere mensen die ook hun grote gelijk proberen te bewijzen binnen die beleggingen.

Soms moet je misschien een beetje met de golf meebewegen voordat je besluit om contrair te gaan en daar tegenin te gaan.

En dan tot slotte: Een spiegel, een klankbord, iets of iemand die jou helpt om het langetermijnbeeld goed in focus te houden. Misschien heb jij een hele goede relatie met jouw beste vriend en kun je zeggen: “Als ik onnozele dingen begin te doen, houd mij dan tegen!” Over het algemeen is een objectief buitenstaander iets beter geplaatst om te zien wanneer je van het spoor geraakt.

De drie belangrijkste basisregels om jouw vermogen te laten renderen

Maurice:

Ja, en dat sluit ook aan op de vraag die wij altijd stellen: Wat zijn de drie belangrijkste basisregels bij beleggen om je vermogen succesvol te laten renderen? Die heb jij dan al redelijk benoemt, denk ik.

Ben:

Ken jezelf, maak een plan, houd je aan dat plan. Wij zeggen altijd: Beleggen is eenvoudig, maar het is niet simpel. Daarmee bedoelen wij: An sich is beleggen niet heel erg moeilijk, maar je psychologie zorgt ervoor dat je regelmatig wordt afgeleid en dat andere dingen beginnen te spelen, en dat je van dat plan afwijkt. Als je dat kunt vermijden, of misschien moet ik het anders zeggen: Want inderdaad, beleggen is leuk en spannend, maar misschien moet je groot stuk van je portefeuille – een “core” portfolio, je kernportefeuille – effectief saai en passief houden, en je dan gaan amuseren met een klein stukje.

Als je dat kleine stukje verliest, dan is dat het eerste advies dat ik ooit kreeg: Beleggen doe je met geld dat je niet nodig hebt, want als je het morgen kwijt bent, moet je niet komen huilen. Beleggen is in se risico nemen en een beloning ontvangen voor dat risico. Dus daar zit een beetje de kern van het verhaal: Hoeveel risico ben je bereid te nemen? En welke waarden wil je in die portefeuille inbouwen? En wat ben je eventueel bereid om te laten vallen in functie van rendement? Dat is zo’n beetje het hele spel.

Persoonlijke ervaringen die je financiële houding veranderen

Maurice:

En nog even een laatste vraag over het boek, want het boek gaat over persoonlijke ervaringen die je financiële houding verandert. Kun je daar nog wat voorbeelden van noemen in de praktijk?

Ben:

In het boek staan een aantal verhalen die heel herkenbaar zijn, ook al zijn het Amerikanen. Maar in ons eerdere gesprek heb ik ook aangegeven dat persoonlijke ervaring misschien helpt om dat duidelijk te maken. Toen ik opgroeide in de jaren zeventig was mijn gezin welstellend – wij hadden nooit geldproblemen gehad, het geld mocht rollen. Op een gegeven moment is er een faillissement gekomen en daarna was geld wel een issue.

Dus ik heb de twee kanten van de medaille een beetje gezien, en an sich is dat niet slecht, want in terugblik: De vriendjes die ik had toen ik jonger was, die hebben eigenlijk op een heel andere manier met geld leren omgaan. Die hebben nooit de waarde van geld geleerd – als je rijk bent, is het niet zozeer geld dat waarde heeft, maar zijn er andere aspecten (zoals vrije tijd of hoeveel golf je kunt spelen) die veel belangrijker lijken.

In de tweede fase, in de jaren tachtig, na het faillissement, was het effectief uitkijken, en was er niet voldoende geld, en leer je ook de andere kant van de medaille kennen, namelijk: Ik voel mij niet veilig als er niet op zijn minst zoveel reserve is. Dus daar leer je heel duidelijk inschatten dat het hebben van geld je niet gelukkig of ongelukkig maakt, het is de context van je leven die bepaalt hoe jij je daarbij voelt. Maar de stress die het hebben van te veel geld of het hebben van te weinig geld met zich meebrengt, heeft zo’n impact op het leven van mensen dat wij denken dat je financiële plan effectief in lijn moet zijn met wat jij belangrijk vindt in je leven.

Ik heb daar ondermeer gezien dat het hebben van geen geld je ook niet ongelukkig maakt – wij hebben prachtige jaren gehad met ons gezin, terwijl wij met vijven in een heel klein appartementje woonden, wij hebben prachtige jaren gehad terwijl wij met ze vijven woonden in een huis waar je met vijfentwintig in had kunnen wonen. Dus de twee zijn mogelijk, maar je moet inderdaad je mindset aanpassen, en het is vaak de overgang die moeilijk is – jouw rol in jouw gezin, jouw rol in je vriendenkring, jouw rol in de samenleving die het moeilijk maakt.

Ik ben in de Verenigde Staten gaan studeren en ben daar dus in contact gekomen met behavioural research. Ik vond dat fantastisch om te zien dat toen ik een paar jaar later thuiskwam dat in mijn ogen dezelfde mensen in hetzelfde café aan dezelfde bar hetzelfde gesprek aan het voeren waren. Er was precies niets veranderd.

Maar mijn rol, mijn functie binnen die omgeving, die was veranderd. En dat is vaak het moment waarop je in conflict komt en waar je de nieuwe verhalen moet gaan integreren in die context. Dus als jij een beleggingsportefeuille opbouwt, dan is daar ook weer die vraag: Stel dat ik morgen de geweldigste belegging van mijn leven doe en mijn geld verdubbel, verandert dat wie ik ben? Want ik hoef dat niet … Maar bij veel mensen zie je dat wel.

Bens advies om niet in de valkuil te trappen

Maurice:

En jij bent dus psycholoog. Stel dat iemand zich hierin herkent, die is dus heel rijk geweest – die heeft dus de andere kant van de medaille niet gezien, laten wij het daarop houden – wat zou dan jouw advies zijn om niet in die valkuil te trappen

Ben:

Je moet het gesprek aangaan, en dit klinkt ook weer als te psycho: Praat maar met jezelf, en dat is moeilijk. Daarom kun je beter het gesprek aangaan met iemand anders, om te gaan nadenken van: Wie ben ik? Wat wil ik? Hoe doe ik dat? Wat zijn mijn sterke punten en mijn assets? En wat kan ik daarmee?

Een van mijn vriendjes van toen ik jong was, die had zoveel geld dat hij nooit heeft moeten nadenken over dat soort vragen, totdat op een gegeven moment zijn ouders zeiden: Nu is het genoeg, maak je eigen weg!

Het cliché zegt dat de derde generatie het geld verliest – de eerste generatie maakt de rijkdom, de tweede generatie beheert de rijkdom en de derde generatie verliest die rijkdom. Hoe komt dat? Omdat die derde generatie vaak wordt opgevoed op een manier die hen een heel ander uitzicht geeft op rijkdom.

Er is een grapje daaromtrent: Je zit in een restaurant in New York en Bill Gates zit daar, en een beetje verderop zit zijn dochter ook te eten. De kelner gaat afrekenen bij Bill Gates en krijgt daar een fooi van (ik zeg maar iets) vijf dollar. Dan gaat hij afrekenen aan de tafel van de dochter en krijgt hij een fooi van vijfduizend dollar. Dan gaat hij terug naar Bill en hij zegt:

“Hé man, jouw dochter geeft wel vijfduizend dollar fooi.” “Ja,” zegt hij “maar zij is de dochter van de rijkste man ter wereld en ik ben de zoon van een schrijnwerker.”

Dus hij is gewoon anders opgevoed. Hij gaat anders om met geld. Het is niet omdat hij ineens miljonair is, dat hij ineens zijn waarden verliest – hij is opgegroeid in een huis waar eerlijk werk en geld belangrijk was, terwijl zijn dochter denkt:

“Wat is geld? Vijfduizend meer of minder, daar liggen we niet van wakker.”

Dus dat soort dingen, dat zijn de verhalen waarmee je mensen kunt gaan duidelijk maken: Vertel eens, hoe was het vroeger bij je thuis? Hoe waren jouw eerste ervaringen samen met je vrouw? Hoe zie jij jezelf binnen vijf jaar?

Daar ga je uit horen welke waarden hij belangrijk vindt, en in functie daarvan ga je je portefeuille of je financiële plan opbouwen, en dan kunnen er nog altijd vulkanen uitbarsten en verkiezingen mislopen, dus de wereld is onzeker, daar ga je mee moeten leren leven, maar je bouwt de zekerheid in die je nodig hebt om gelukkig te zijn.

Bens belangrijkste levensles: Loslaten

Maurice:

Interessant. Wel heel mooi samengevat. Jij zit natuurlijk al een tijdje in deze wereld, jij bent natuurlijk veel met psychologie bezig geweest, maar ook heb je zelf veel belegd. Wat is jouw belangrijkste levensles die je hebt gekregen in jouw werkzame leven die jouw leven volledig op zijn kop heeft gezet?

Ben:

Het loslaten. In Amerika had je geleerd: No remorse and no regrets. Je maakt beslissingen, en de wijze levensles was: Je verliest nooit – je wint of je leert … En ik weet wel hoe dat klinkt, dat is typisch Amerikaans. Maar je doet een belegging, er zijn erbij die geweldig succesvol zijn geweest, en die onthoud ik eigenlijk niet, raar maar waar.

Er zijn er bij die gigantische mislukkingen zijn geweest, en die lijken in mijn hoofd veel belangrijker. Dat is ook een van de dingen die ik bij Morningstar geleerd heb: In de rating, in de waardering van fondsen wordt het negatieve veel zwaarder belast dan dat het positieve beloond wordt. Want zo werkt de menselijke geest: Ik onthoud gemakkelijk al die beslissingen, al die aandelen waarin ik belegd heb die verlies hebben gemaakt, ik hoef ook de Nederlanders niet te wijzen op de Fortis- en ABM Amro-debacles.

Ja, die zal ik wel onthouden, en de volgende keer dat er een bank voorbij komt ben ik heel kritisch en voorzichtig vooraleer ik in zo’n verhaal instap.

Goeie beslissingen – dat is normaal, want je hebt natuurlijk een goede beslissing genomen, dus die onthoud je niet. Dus de wijze levensles voor mij was, net zoals bij het faillissement van mijn ouders: Never waste a good crisis.

Dat zijn leermomenten waarop je maturiteit en ervaring opdoet, en het cliché zegt dan wel dat ervaring dat ding is dat je krijgt net nadat je het eigenlijk nodig had – wel, dat is de levensles: Laat het niet verloren gaan.

Een tegenslag vind ik niet erg, als ik dat in onze maatschappij, in de Benelux, zou kunnen inbouwen – in Amerika mag je acht keer failliet gaan, als de negende keer een succes is ben je een held, als je in België of Nederland één keer op je bek gaat, dan is het gedaan, dan ben je de rest van je leven die loser.

Wel, probeer daar vanaf te stappen. Dat is een idee in je eigen hoofd, als je dat kan loslaten, dan heb je gewoon: Je staat recht, je neemt een nieuwe kans. Dat de maatschappij rondom jou misschien zegt:

Hé, je moet nooit meer beleggen, want we hebben toen met ABN Amro allemaal onze centen verloren!

Ja, dat is zo, we hebben daarvan geleerd, maar ik besluit voor mij dat ik toch opnieuw ga meespelen in het kapitalistische plan, én proberen, inderdaad, ergens mijn geld zijn waarde te laten behouden. Never waste a good crisis, is dan mijn motto.

Loaded / Waardenvol – te bestellen, met korting

Maurice:

En loslaten … Leuk Ben, en voor de luisteraars – jullie zijn nu druk bezig om het boek naar Nederland te vertalen en te halen. Dus we kunnen hem al wel bestellen in het Engels, natuurlijk.

Ben:

In het Engels op Bol.com of Amazon onder de titel “Loaded”. In december, dus nog net op tijd om hem onder de kerstboom of voor nieuwjaars of zo aan iemand te geven, zou je hem moeten vinden in het Nederlands, waar hij gaat heten: Waardenvol.

Maurice:

Zeer aan te bevelen dus. Ik ga hem zeker zelf ook lezen, want ik heb hem nog niet gelezen, maar wel zeker mijn interesse gewekt. Maar jullie hebben daar nog een leuke kortingsactie voor de luisteraars voor bedacht.

Ben:

Wij geven iets meer dan tien procent, omdat wij graag mooie ronde bedragen gebruiken – het boek moet 25 euro gaan kosten, en hij wordt hier aangeboden aan 22 euro. Er zal een link op jouw website bij de podcast staan. Ik hoop dat je er iets aan vindt. Ik vind hem veel breder gaan dan louter het financiële plaatje – ik vind het een boek dat je helpt om beter om te gaan met je hele leven en je omgeving, en je job, en je huwelijk, en wat het ook mag zijn. Dus zoals men in Bhutan zegt: Het Bruto Nationaal Geluk is uiteindelijk de doelstelling hier.

Maurice: 

Een hele mooie aanbieding. Ik hoop dat de luisteraars er ook gebruik van kunnen maken als ze naar VUVB.nl/16 gaan. Daar kunnen ze dus de link naar jullie website vinden waar ze dus ook het boek kunnen bestellen met de korting. Dus een absolute no-brainer om hem te bestellen, en uiteindelijk wellicht wel aan iemand cadeau te geven en onder de kerstboom te leggen, want je zei zelf al toen je het boek las – je bent natuurlijk zelf in aanraking gekomen met het boek – toen had je al gelijk van: Hé, ik moet dat boek aan die geven, en ik moet diegene dat advies geven.

Ben:

Ik weet niet hoe gelukkig de hele familie ermee was, maar ik heb inderdaad kopies van het boek gekocht en aan schoonbroer en schoonmoeder en aan weet ik allemaal wie gegeven. Ik denk dat iedereen er iets aan heeft.

Maurice:

Laten wij daarmee afsluiten Ben. In ieder geval, hartelijk bedankt voor alle informatie, heel waardevol, en ik hoop je in de toekomst nog een keer uit te mogen nodigen voor een volgende onderwerp, over waarschijnlijk iets van psychologie van de belegger.

Ben:

Misschien moet ik alvast verwijzen dat als wij dit nog een keer doen, dat zou ik mij misschien iets meer op de adviseur richten. Wij hebben een Advisor’s Guide die kunt helpen om in te schatten waar het fout loopt in het gesprek met jouw klant, en hoe je daar beter mee kunt omgaan. Dus dat zou een leuke kunnen zijn voor jouw professioneel actievere klanten.

Maurice:  

Leuk. Gaan we gelijk even inplannen. In ieder geval, hartelijk bedankt en tot later Ben.

Ben:

Dank u, en dank u iedereen voor het kopen van het boek!

Bedankt voor het luisteren naar onze podcast met Ben Granjé van Morningstar. Wil jij nu alles weten over het boek Loaded, dat gaat over geld, psychologie en natuurlijk het bewustzijn, dan raad ik je absoluut aan om naar onze website te gaan: vuvb.nl/16.  Daar vind je een link naar het boek Loaded wat je daar met korting kunt bestellen via onze website. Heb je nou nog meer vragen, of heb je twijfels over jouw huidige beleggingsportefeuille, wordt hij wel goed ingevuld? Zit je wel bij de juiste adviseur/vermogensbeheerder? Of heb je andere vragen over bijvoorbeeld performance, risico of kosten, ga dan naar onze website: www.vuvb.nl/beleggen, laat daar je contactgegevens achter. Wij nemen telefonisch contact met je op om een-en-ander met je te bespreken en voor je in kaart te brengen. Bedankt voor het luisteren naar onze podcast en hopelijk tot de volgende keer.